Hunebedden in het nieuws

Bodemscan Hunebed toont dekheuvel aan

Deskundigen hebben zich onlangs gebogen over de bodemscan nabij Hunebed D.27 te Borger, het grootste hunebed van Nederland. De scan geeft opzienbarende uitslagen en roept tegelijkertijd nieuwe vragen op. Vast staat wel dat er een nieuw hoofdstuk is geschreven over de biografie van het hunebed. Er is bovendien tot voortgaand onderzoek besloten.

De infra-radar van Dick van der Roest (geofysicus) heeft een beter beeld doen ontstaan van de opbouw van het grootste hunebed. Tijdens de bouw moet een walstructuur zijn weg gegraven, waarop het hunebed werd gebouwd. Duidelijk zichtbaar was voor de oorspronkelijke voet van de dekheuvel en mogelijk ook de verdwenen kransstenen die de ovaalgevormde heuvel hebben afgesloten.

Van de oorspronkelijke kransstenen zijn nog twee tot op de dag van vandaag op hun plaats blijven liggen. Voorst is het vermoeden geuit, dat vóór de ingang van het hunebed een rest van een offerkuil zichtbaar is, al konden de aanwezige deskundigen het daarover niet eens worden.

De belangrijkste vraag - zijn er onder het hunebed menselijke sporen zichtbaar, of gaat het om een geologische bodemverstoring? - kon nog niet worden beantwoord. Duidelijk is wel dat de sporen onder het hunebed niet terugkeren buiten het hunebed. Geofysicus Van der Roest gaf als zijn ´expert – opinion´ dat de sporen onder het hunebed door menselijk toedoen zijn ontstaan en dateren van vóór de bouw van het hunebed. De aanwezige archeologen vonden die conclusie echter voorbarig.

Nader onderzoek inzake reliëf en ´stenigheid´ van de bodem biedt volgens alle deskundigen een unieke kans om middels de bodemscan meer geheimen aan de bodem te ontfutselen. Directeur Hein Klompmaker toonde zich tevreden over de besprekingen ´Je ziet dat er steeds meer geheimen aan de bodem kunnen worden ontfutseld, maar tegelijkertijd roept het nieuwe mysteries op. Het lijkt wel een Natruskapop; steeds komt er bij het afpellen van het verleden, iets nieuws te voorschijn. Meer hunebedden scannen, kan de betekenis van de bodemscan voor de archeologie ongetwijfeld vergroten´. (Persbericht Hunebedcentrum, 18 maart 2012)

---

Hunebed D45 deels ingestort 5 Juli 2011. Hunebed D45 in de Emmerdennen in Emmen is zwaar beschadigd door brandstichting. De grootste deksteen (3 bij 4 meter) is gebroken doordat er onder en boven de steen brand is gesticht. De schade is groot. Deze vanwege zijn grootte en vorm unieke steen is doormidden gespleten en in het graf gevallen. Koning Lodewijk Napoleon sprong in 1809 met paard en al boven op deze steen. Staatsbosbeheer heeft het hunebed voor de veiligheid afgesloten. Het is voorlopig verboden terrein voor nieuwsgierigen. De schade is inmiddels door steenhouwerij van Ron Waroux in het plaatsje Ameide hersteld. De delen zijn met epoxylijm en stalen pinnen aan elkaar gesmeed. De steen is begin december herplaatst. De kosten ad € 20.000 konden tot dusver niet op de onvindbare daders worden verhaald.

---

Bronzen naamplaquettes bij hunebedden verwijderd De karakteristieke bronzen naamplaten die prof. Van Giffen in de jaren vijftig bij alle hunebedden liet plaatsen, zijn niet meer. Ze waren als gevolg van diefstal en vandalisme nog slechts hier en daar aanwezig en om te voorkomen dat ook die voorgoed in verkeerde handen zouden geraken, heeft de Hunebedden Beheergroep besloten ze alle uit de zwerfstenen waarin ze waren gemonteerd, te verwijderen. Er zijn nu nog 14 van de oorspronkelijke 52 over. Ze bevinden zich nu in depot bij de beheerders. De informatievoorziening rond hunebedden zal hierdoor niet permanent verslechteren want het recente programma om deze volledig te vernieuwen zal in maart 2012 in uitvoering komen. (Zie het 3e bericht hieronder)

---

Expositie - Vuursteen, het staal uit de oudheid 

Vanaf 28 april is in het Hunebedcentrum te Borger de eerste expositie te zien die vanuit het project Geopark de Hondsrug is gemaakt. De expositie laat het verhaal zien van vuursteen, iedereen kent het maar bijna niemand weet wat het is, waar het vandaan komt en wat er allemaal mee is gebeurd.  Wie kent ze niet, de kleine kleurig glimmende steentjes die je bijna overal in Drenthe op de bospaden en op de heidevelden kunt vinden. Kinderen stoppen hun zakken er soms mee vol.

Op veel plaatsen in Noord-Duitsland, Denemarken en in Zuid-Zweden komen kalksteenlagen met vuursteen voor. In de ijstijd hebben de gletsjers enorme hoeveelheden van de zachte kalksteen afgebroken en de brokstukken daarvan samen met miljoenen vuurstenen mee naar ons land vervoerd. Onderweg zijn de meeste vuursteenknollen door de kracht van het ijs kapot gedrukt. Vuursteentjes hebben iets geheimzinnigs. Je kunt er vuur mee maken. Oermensen deden dat al in de prehistorie. Ook maakten ze er bijlen, messen en dolken van. Bekijk je vuurstenen van dichtbij dan zie je dat ze vol zitten met kleine fossieltjes van miljoenen jaren oud.

De expositie is tot stand gekomen vanuit het project Geopark de Hondsrug. De ontstaansgeschiedenis van het Hondsruggebied aan de bezoekers in het gebied kenbaar te maken is een van de belangrijkste  uitgangspunten van het project. Daar zal de komende jaren veel aandacht aan worden besteed. Een van de hoofddoelen van het project is om het Hondsruggebied op de lijst van Geoparken te krijgen en dat we als gebied meedoen in een netwerk van meer dan 80 Geoparken in de wereld. Er worden de komende jaren veel activiteiten ontwikkeld. Op de website van het project, www.geoparkdehondsrug.eu  is te zien wat er zoal gebeurt en wat het project inhoudt.

---

Bouw hunebedden was aangenomen werk

Deze nieuwe visie op de vraag hoe de hunebedden werden gebouwd komt van amateurarcheoloog J.B. (Hans) Meijer (75) die zich al 15 jaar in dit onderwerp heeft verdiept en de maker is van deze website. Door de eeuwen heen hebben onderzoekers zich het hoofd gebogen over de vraag hoe eenvoudige prehistorische boeren uit de steentijd er 5500 jaar geleden in zijn geslaagd deze monumentale steengraven op te richten. Volgens Meijer konden ze dat dan ook niet; ze hebben hulp gehad van specialisten.

Het z.g. Trechterbekervolk dat deze steengraven liet aanleggen, waren de eerste boeren in Noord Nederland. Zij woonden verspreid in kleine gehuchten bestaande uit 5 tot 10 boerderijen. Het is volgens Meijer ondenkbaar dat zulke kleine gemeenschappen de kennis en kunde in huis hebben gehad om dergelijke omvangrijke bouwwerken zonder enige ervaring en met de beperkte middelen van toen op te richten. Het ligt dus volgens hem voor de hand dat er zich groepen van in dit werk gespecialiseerde mannen hebben gevormd die "op bestelling" en voorzien van het benodigde gereedschap langs de dorpen gingen om die klus uit te (laten) voeren. Deze vakmensen waren vertrouwd met de traditionele architectuur van de steengraven en pasten beproefde bouwmethoden toe.

Dit verklaart meteen de opvallende uniformiteit in architectuur, situering en bouwwijze van de monumenten. Ze zullen werk genoeg hebben gehad. Hunebedden zijn in een relatief korte periode gebouwd (ca. 200 jaar , maar bleven veel langer in gebruik) en hun werkterrein zal zich niet beperkt hebben tot Drenthe maar ook tot het broedervolk in de nabijgelegen Hümmling in Duitsland. In dit totale gebied zijn in die vrij korte tijd vele honderden hunebedden gebouwd.

Om voor het bouwen van een blijvend monument een ploeg van ervaren vakmensen in te kunnen huren, moet voor een een kleine gemeenschap aantrekkelijk zijn geweest. Het bespaarde hen de moeite om opnieuw het "wiel uit te vinden" en de benodigde gereedschappen zoals keggen, wiggen, touwen, hefbomen enz. te ontwikkelen en te vervaardigen. Deze attributen zullen tot de vaste uitrusting van de bouwploeg hebben behoord. Op die manier verschaften de dorpelingen zich de garantie dat ze een monument kregen waarmee ze goed in de pas liepen met de bestaande traditie. Als de lokale gemeenschap groot genoeg was om de nodige mankracht te leveren zullen de diensten van de specialisten zich hebben beperkt tot het ontwerp, de materiaalkeuze, de logistiek en de begeleiding tijdens de bouw. De vaklui zullen gedurende de bouw, die een paar maanden in beslag moet hebben genomen, met veel gastvrijheid in de gemeenschap zijn opgenomen en ze zullen in natura zijn betaald, aldus Meijer.De ingebruikneming zal met veel festiviteiten gepaard zijn gegaan.

Meijer heeft zijn theorie voorgelegd aan (emeritus) archeoloog dr. J.A. Bakker, gepromoveerd op het onderwerp hunebedden en schrijver van tal van toonaangevende publicaties op dit gebied. Hij geldt als de opvolger van de legendarische prof. dr. A.E. Van Giffen. Dr. Bakker liet in een reactie weten dat het idee hem aanspreekt. Hij acht de theorie van Meijer juist. Provinciaal archeoloog van Drenthe, Wijnand van der Sanden, is echter niet overtuigd. In zijn nieuwste boek "Gids voor de hunebedden in Drenthe en Groningen" doet hij het idee onbeargumenteerd af met het commentaar: "Zo zat de samenleving van de Trechterbekercultuur niet in elkaar". Hoe die cultuur dan wel in elkaar zat legt hij echter niet uit. "Daarvan weten we vermoedelijk niet meer dan 1%" lezen we verder op in zijn boek. Die constatering is paradoxaal en niet te rijmen met zijn stellige afwijzing van Meijer's theorie.

---

 Informatievoorziening rond hunebedden wordt volledig vernieuwd.

De Hunebedden Beheergroep, waarin naast de beheerders Het Drentse Landschap en Staatsbosbeheer, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, het Hunebedcentrum en Drents Plateau zitting hebben, heeft plannen ontwikkeld om de informatievooziening rond de hunebedden radikaal te vernieuwen. Er wordt ruim 3 ton uitgetrokken om te komen tot een uniforme en gehuisstijlde presentatie waarbij gebruik zal worden gemaakt van de meest moderne communicatiemiddelen.

Daarmee komt een eind aan de onsamenhangende chaos van panelen, bordjes, richtingwijzers e.d. die in de loop van de tijd is ontstaan en per hunebed verschilt. Voor een doeltreffende bewegwijzering wordt aansluiting gezocht met de ANWB. Bij hunebedden zelf komen uniforme informatiepanelen met algemene maar ook specifiek op het betreffende hunebed gerichte informatie in een duidelijk herkenbare huisstijl. Bezoekers met een smartphone zullen ter plekke via internet specifieke informatie over het hunebed, routebeschrijvingen en allehande tips kunnen opvragen. Voor dit doel zal aansluiting worden gezocht met het Internet Platform en het Drents Archief.

De oorspronkelijke bronzen naamplaten en richtingwijzers die prof. Van Giffen in de jaren vijftig van de vorige eeuw plaatste, hebben op zich cultuurhistorische waarde en zullen voor zover ze nog niet zijn gesloopt of gestolen, worden gehandhaafd. (Update: de nog overgebleven naamplaten zijn in maart/april 2011 in opdracht van de Hunebeddenbeheergroep verwijderd en veiliggesteld.)

De vraag van de opdrachtgevers was een eenduidige huisstijl te ontwikkelen en uit te werken voor alle informatiedragers (wegwijsborden, informatiepanelen, folder, boek en digitale middelen als website en augmented reality). Vijf bureaus werden gevraagd een offerte te doen. De winnaar: New Ink/In Ontwerp. De plannen zullen in de loop van 2012 worden gerealiseerd.

---

Verbergt D27 een archeologische schat ?

Op een nieuwe scan onder het beroemde hunebed van Borger zijn drie nog onbekende dingen te zien, die volgens de onderzoeker lijken op 'objecten'. Opmerkelijk is dat deze objecten ónder de keldervloer van het hunebed liggen."Dat is heel spannend", zegt onderzoeker Dick van der Roest van GT Frontline. "Het zou dus kunnen dat de keienvloer nog een andere functie had. Dat de vloer niet alleen de bodem was van het hunebed, maar ook het dak van iets anders. Iets anders wat er nóg eerder was! In opdracht van het Hunebedcentrum in Borger maakte Van der Roest vorige week met een zogeheten groundtracer een nieuwe bodemscan van het hunebed. "Er zijn onder de keienvloer drie afwijkingen in de bodem te zien, die vrij hard van structuur zijn. Het lijken drie objecten te zijn van 80 à 90 centimeter hoog en een diameter van 60 à 70 centimeter. Het lijkt er dus op dat er meer ligt onder dat hunebed, maar waarom liggen die dingen daar? En hebben de hunebedbouwers dit geweten voordat ze op deze plek gingen bouwen?"De komende tijd wordt er meer onderzoek gedaan naar de bodem. (bron: Dagblad van het Noorden)

---

Bodem onder grootste hunebed wordt gescand

De bodem onder het grootste hunebed van Nederland, dat in Borger ligt, wordt 'gescand' op eventuele archeologische voorwerpen.

Het is voor het eerst dat in Nederland een hunebed gescand wordt met het scanapparaat, een zogeheten Groundtracer. Het onderzoek moet duidelijk maken of zich nog archeologische voorwerpen in de bodem van Hunebed D27 bevinden.

Het Hunebedcentrum heeft zelf opdracht voor de scan gegeven. Een jaar geleden uitte het centrum de wens om in de bodem te gaan graven. Hierop volgde protest uit archeologische kringen, omdat men bang was voor beschadiging van eventuele voorwerpen in de grond. Volgens directeur Klompmaker heeft door te scannen geen bodemverstoring plaats en kan toch bepaald worden of een opgraving de moeite loont.

Sinds 1968 is er in Nederland geen Hunebed meer groots onderzocht. Het afgelopen jaar is er door betrokkenen druk gediscussieerd over de vraag of het niet weer eens tijd is voor een opgraving. Nederlandse archeologen hebben september 2008 op initiatief van het Hunebedcentrum deelgenomen aan een opgraving van een hunebed in Zweden, in de buurt van het plaatsje Falköping. Mede hierdoor is de discussie in de Nederlandse 'hunebed-wereld' over nut en noodzaak van het opgraven van hunebedden ook weer losgebarsten. In plaats van opgraven wordt er dus nu dus gescand. (bron: RTV-Drenthe)

---

Internationaal Trechterbeker Symposium in Borger

Het congres dat van 25 tot en met 28 november in het Hunebeddencentrum ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van dit Centrum werd gehouden, was een groot succes. Kijk hier voor een verslag.www.borgermeetings.com . RTV Drenthe besteedde aandacht aan het 50 jarig bestaan van het Hunebedcentrum in de volgende reportage: Hunebedcentrum viert 50-jarig bestaan.

---

Hunebedden in de Orient 

Maar weinig mensen weten dat er hunebedachtige monumenten liggen in Jordanie. Honderden liggen er.  Vanaf vrijdag 9 oktober is in het Hunebedcentrum in Borger de expositie ‘Hunebedden in de Oriënt’ te zien. 

De expositie is samengesteld door Michel de Vreeze van de Rijksuniversiteit Leiden. Hij is daarbij geïnspireerd door Gajus Scheltema, voormalig Nederlands ambassadeur in Jordanië, die onlangs een boek heeft uitgegeven over deze prehistorische monumenten van Jordanië.

De prehistorische grafmonumenten zijn even oud als de hunebedden in Drenthe, zo’n 5500 jaar. Het is een andere cultuur dan die van de Nederlandse hunebedbouwers. Hun ontwikkeling was al verder, zij zaten namelijk in de Bronstijd, terwijl  in Drenthe de Nieuwe Steentijd nog gold.

Er zijn ook grote verschillen met de Nederlandse hunebedden, ze zijn kleiner, anders van vorm en er staan vaak meerdere bij elkaar. Er zijn ook meerdere afwijkende modellen gevonden, waaronder eentje met twee verdiepingen. Helaas zijn er de laatste tientallen jaren meerdere verdwenen door bouwwerkzaamheden. 

In de expositie wordt door middel van panelen en tv-schermen uitleg gegeven over deze bijzondere prehistorische cultuur. Daarnaast zijn er voorwerpen uit de hunebedden van Jordanië te zien en is een hunebed op ware grootte nagebouwd.
Gedurende de expositie worden speciale activiteiten georganiseerd. Voorbeelden zijn inleidingen in de expositie, workshop buikdansen, zandkunstwerk maken voor kinderen. 
De expositie is wegens groot succes verlengd tot 20 april 2010.

---

The TRB West Group. Studies in the Chronology and Geography of the Makers of Hunebeds and Tiefstich Pottery

Proefschrift over Nederlandse Hunebedden na 30 jaar opnieuw uitgegeven

Sidestone Press heeft een herdruk uitgebracht van het in 1979 verschenen proefschrift van Jan Albert Bakker getiteld “ T he TRB West Group. Studies in the Chronology and Geography of the Makers of Hunebeds and Tiefstich Pottery ”. Dit inmiddels klassiek geworden boek gaat in op de onderzoeksgeschiedenis en typochronologie van het kenmerkende Trechterbeker aardewerk van de hunebedbouwers. Daarnaast wordt ook rest van de materiële cultuur en de belangrijkste vindplaatsen van de Trechterbekercultuur uitgebreid besproken.

Omdat dit boek nog altijd één van basiswerken is als het gaat om de Nederlandse Trechter-bekercultuur heeft Sidestone Press besloten om in samenwerking met de auteur 30 jaar na dato het boek opnieuw uit te geven. Dit nieuwe boek is een fotografische herdruk van het de 1979 verschenen publicatie. Deze herdruk is echter voorzien van een nieuw voorwoord van Jan Albert Bakker. In zijn “ In Retrospect ” gaat de auteur in op de totstandkoming van het oorspronkelijke boek. Ook besteed hij aandacht aan het onderzoek dat sinds de eerste publicatie van dit boek in 1979 is verricht.

Het boek “ The TRB West Group ” is nu verkrijgbaar bij uitgeverij Sidestone Press.

Auteur: Jan Albert Bakker
Categorie: Archeologie
ISBN: 978-90-8890-023-5
Aantal blz: 248
Prijs: € 29,95 (incl. BTW, excl. Verzendkosten)

---

Jager-verzamelaars uit de oude steentijd waren onze voorouders

Lange tijd was het onder archeologen een strijdpunt: waren de eerste boeren in Nederland, waaronder de hunebedbouwers, oorspronkelijk afkomstig uit zuidelijker streken of stamden ze gewoon af van de jager-verzamelaars die hier al tienduizenden jaren leefden. Die strijd is nu beslecht: Uit dna-onderzoek onder scholieren blijkt onomstotelijk dat de meeste Nederlanders afstammen van bewoners uit de oude steentijd.

Vier van de vijf Nederlanders stammen genetisch af van de jager-verzamelaars die al in de oude steentijd, vanaf 40 duizend jaar geleden, in Europa leefden. Bijna 20 procent heeft voorouders die in de nieuwe steentijd, ongeveer 8.000 jaar geleden, Europa zijn binnengetrokken en van de landbouw leefden. Een paar procent stamt af van recentere immigranten.

Dat zijn uitkomsten van een dna-onderzoek onder 205 scholieren (80 jongens en 125 meisjes) uit zeven Nederlandse gemeenten. De resultaten werden op 18 oktober 2008 in Leiden bekendgemaakt door Peter de Knijf van de afdeling humane genetica van Leids Universitair Medisch Centrum en het Forensisch Laboratorium voor DNA Onderzoek in Leiden.De resultaten geven inzicht in de kwestie of de landbouw zich middels de migratie van boeren uit het Midden-Oosten over Europa heeft verspreid. 'We zien geen genetische aanwijzingen dat dit het geval is. Het lijkt er meer op dat de jager-verzamelaars de nieuwe landbouwtechnieken hebben overgenomen', aldus De Knijf

---

Hunebedcentrum wint 100.000 euro - prijs

Het Hunebedcentrum te Borger heeft de meest prestigieuze museumprijs –de BankGiro Loterij Museumprijs-  van Nederland gewonnen. De prijs is een initiatief van het Prins Bernard Cultuurfonds en de Bankgiro Loterij . Aan de prijs is een bedrag van € 100.000,= verbonden. Het Hunebedcentrum, mag zich nu nummer-één-archeologisch-museum  van Nederland noemen. De bekendmaking bracht onder de medewerkers en ruim 90 vrijwilligers een euforische stemming te weeg.

De prijs kwam tot stand in twee stappen. Eind juli werden drie musea door een deskundige jury genomineerd. Vervolgens was het aan het internettende publiek om te stemmen. Met 42,5% van de stemmen trok het Hunebedcentrum aan het langste eind. De twee andere genomineerden waren het Museum Het Valkhof in Nijmegen en het Museon in Den Haag.

De museumprijs 2008 wordt op 25 november a.s. uitgereikt in Amsterdam.

---

Graven naar hunebedbouwers in Zweden

Archeologen en studenten uit Noord-Nederland krijgen de unieke kans, een ongerept hunebed op te graven. Omdat ongerepte hunebedden in Drenthe niet meer voorkomen, moet uitgeweken worden naar een ander land waar ooit de Trechterbekercultuur floreerde, in dit geval Zweden. Het Hunebedcentrum in Borger speelde een bemiddelende rol tussen Zweedse archeologen en het Groningen Instituut voor Archeologie (GIA), onderdeel van de universiteit van Groningen, wat leidde tot een Zweeds-Nederlandse coproductie. De opgraving is in september van dit jaar in het gebied Falbygden nabij de stad Falköping in het zuiden van Zweden.

Het project duurt de hele maand september, waaronder twee weken daadwerkelijk opgraven. In Zweden bevinden zich enkele honderden hunebedden, die lang nog niet allemaal zijn onderzocht. Het bijzondere is, dat anders dan in Drenthe de bodemeigenschappen in Zweedse hunebedden gunstiger zijn voor de conservering van menselijke botten. Met Zweedse skelet- vondsten werd vorig jaar in Hunebedcentrum een expositie gehouden. Voor het eerst stonden bezoekers ‘oog in oog' met echte hunebedbouwers... Het bewaard gebleven botmateriaal heeft al vele geheimen bloot gegeven. Zo lijkt het er op dat de Zweedse hunebedbouwers 5000 jaar geleden al in staat waren hoofdoperaties uit te voeren. Zij boorden in elk geval gaten in schedels, wellicht ter verlichting van ondragelijke hoofdpijnen.

Tussen het Hunebedcentrum en de Zweden is een innige band ontstaan. De stad Falköping wil graag net zo'n mooi museum als Borger heeft. De directie van het Hunebedcentrum adviseert de collega's in Zweden en directeur Hein Klompmaker zal ook spreken op een congres in Falköping, voorafgaand aan de opgraving van het hunebed straks in september.

Bron: DvhN 5 juli 2008 - Door: Jan Wierenga

---

Hunebedcentrum in Borger boekt record aantal bezoekers.

In 2006 werd het totaal vernieuwde Hunebedcentrum geopend. Het betekende een spectaculaire metamorfose van eenvoudig bezoekerscentrum naar een volwaardig en kwalitatief hoogstaand museum over Nederlands oudste monumenten, gehuisvest in een architectonisch pronkstuk. Dat het publiek dat weet te waarderen blijkt overduidelijk uit de bezoekersaantallen. Direct in het eerste jaar werd het "oude" aantal van ca 40.000 al ruimschoots verdubbeld. Het afgelopen jaar (2007) werd dit aantal nog eens met 12% overschreden tot het record van 97.000 bezoekers. Dit getal overstijgt de stoutste verwachtingen en rangschikt het Hunebedcentrum in één klap naar de derde plaats in de rij van de meest bezochte musea in het Noorden van het land.